وقایع السنین و الاعوام (کتاب)

وقایع السنین و الاعوام

اطلاعات کتاب
نویسنده	عبدالحسین خاتون‌آبادی
موضوع	تاریخی
زبان	فارسی
مجموعه	یک جلد
اطلاعات نشر
ناشر	کتابفروشی اسلامیه
تاریخ نشر	۱۳۵۲ش

وَقایعُ السِّنینِ وَ الْاَعْوام، گزارش‌های سالیانه از تاریخ خلقت تا سال ۱۱۹۵ هجری کتابی تاریخی به زبان فارسی نوشته سید عبدالحسین خاتون‌آبادی (درگذشت ۱۱۰۵ق). او در سه مقصد به وقایع تاریخی و شرح‌حال رجال و بزرگان اسلام از ابتدای خلقت تا سال ۱۱۹۵ق به‌ترتیب سال‌ها پرداخته است.

نویسنده

سید عبدالحسین حسینی خاتون‌آبادی از علمای اصفهان در دوره صفویه است. او در سال ۱۰۳۹ق در روستای خاتون‌آباد اصفهان متولد شد و در سال ۱۱۰۵ق درگذشت. خاتون‌آبادی از شاگردان محقق سبزواری و میرزا رفیع نایینی است. مزار وی در تخت فولاد اصفهان و در نزدیکی مقبره بابا رکن‌الدین است.

نام کتاب

آنچه از نام کتاب مشهور بوده و بر روی جلد آن درج شده، «وقایع السنین و الاعوام» است، اما آقابزرگ تهرانی در الذریعه از کتاب خاتون‌آبادی، با عنوان «وقایع الایام و السنین و الاعوام» نام می‌برد. عنوان دیگری که بر روی جلد کتاب درج شده، «گزارش‌های سالیانه از ابتدای خلقت تا سال ۱۱۹۵هجری» است که گویا نام دیگر کتاب بوده، هر چند ذکر وقایع تا پایان سال ۱۱۹۳ق است.

پایان تألیف این اثر، رمضان سال ۱۰۹۷ق گزارش شده است.

محتوا

کتاب وقایع السنین و الاعوام مجموعه‌ای تاریخی است که درباره وقایع تاریخی در کشورهای اسلامی و درباره رجال و بزرگان اسلام به صورت خلاصه ذکر شده است. کتاب در سه مقصد نوشته شده که قسمت عمده آن، تألیف خود مؤلف بوده که تا آخرین سال حیات خویش یعنی ۱۱۰۵ق را به رشته تحریر درآورده و پس از آن، بازماندگانش حوادث بعد را تا تاریخ ۱۱۹۳ق به آن افزودند.

مقاصد سه‌گانه

مقصد اول؛ وقایع تاریخی از اول خلقت حضرت آدم(ع) تا میلاد پیامبر اسلام(ص) در دو باب:

• تاریخ أنبیا: اسامی، طول عمر و برخی از احوالات پیامبران الهی را در بر دارد؛ از جمله حضرت آدم(ع)، ادریس(ع)، نوح(ع)، سام(ع)، ابراهیم(ع)، یعقوب(ع)، یوسف(ع)، موسی(ع)، یوشع(ع)، یونس(ع)، عیسی(ع) و ....

• تاریخ ملوک: اسامی و تواریخ ملوک و پادشاهان از زمان حضرت آدم(ع) تا سال هشتم پادشاهی انوشیروان که در چهار قسمت ملوک الطوایف، احوال طبقه چهارم از ملوک عجم، ملوک روم و طبقات ملوک فارس ذکر شده است.

مقصد دوم؛ وقایع تاریخی زمان پیامبر اسلام(ص) در سه بخش:

• از میلاد تا بعثت: برشمردن نسب و نحوه تولد آن حضرت، تمام وقایع مربوط به پیامبر(ص) از جمله: وفات مادر در سال پنجم، مرگ انوشیروان در سال هشتم، ملاقات بحیرای راهب در سال نهم، بعثت در سال چهلم تولد ایشان و ....

• از بعثت تا هجرت: به معراج رفتن پیامبر(ص)، وفات حضرت خدیجه(س) و ابوطالب و هجرت گروهی از مسلمانان به حبشه.

• از اول هجرت از مکه تا اول محرم سال یازدهم هجری: ازدواج علی(ع) و فاطمه(س)، تولد حسنین(ع)، غزوات پیامبر(ص)؛ از جمله بدر، احد، ذات الرقاع، خندق، ازدواج پیامبر(ص) با ام سلمه، فتح مکه، وفات ام کلثوم و حجة الوداع.

مقصد سوم؛ بیان وقایع تاریخی از سال أول هجرت تا سال ۱۰۹۹ق در یازده فصل:

• از اول محرم سال یازدهم تا سال صد هجری: برخی وقایع آن عبارتند از: وفات پیامبر(ص)، ماجرای سقیفه بنی‌ساعده و خلافت ابوبکر، فتح دمشق و ایران، تشکیل شورای شش نفره برای تعیین خلیفه سوم، توسعه مسجدالحرام به‌دستور خلیفه سوم، فتح آفریقا به‌دست مسلمانان.

• از اول صد تا دویست: مرگ عبدالعزیز اموی، قیام ابومسلم خراسانی، وفات فرزدق، همام بن غالب و ابو نواس، شهادت امام محمدباقر(ع).

• از سال دویست تا سیصد: وفات قاضی ابوالبختری وهب بن وهب، جنگ مأمون با امین عباسی، شورش بابک خرمدین در آذربایجان علیه مأمون، خروج مازیار در طبرستان.

• از سال سیصد تا چهارصد: روی کار آمدن سامانیان در ایران و اظهار مخالفت احمد بن اسماعیل در سیستان بر علیه آنان، اختلال در دولت عباسیان، فوت محمد بن جریر طبری.

• از چهارصد تا پانصد: ابوریحان بیرونی، ابونصر عراقی، ابوعلی سینا، سید مرتضی و سید رضی، حسین بن احمد بن المغیره بوشنجی و ابوعبداللّه بن حمری شیخ صالح که در این دوران می‌زیسته‌اند.

• از پانصد تا ششصد: فریدالدین عطار و ابوحامد غزالی از علمای آن عصر بوده و محمود بن محمّد بن ملکشا در آن دوران در عراق، به سلطنت رسید.

• از ششصد تا هفتصد: که سلجوقیان، خوارزمشاهیان و غزنویان در ایران سلطنت داشتند و مغول به ایران لشکرکشی کرد.

• از هفتصد تا هشتصد: بیشترین وقایع نقل‌شده در این قسمت، مربوط به تولد، زندگی، سلنطت، شیعه‌شدن و مرگ الجایتو سلطان محمد خدابنده است.

• از هشتصد تا نهصد: وقایع مربوط به تیمور گورکانی و فرزندان وی.

• از نهصد تا هزار: ظهور صفویان و برخی وقایع مهم دوران آن‌ها.

• از هزار تا عید فطر رمضان سال ۱۰۹۹ق: بنای نقش جهان در دارالسلطنه اصفهان، به حکومت رسیدن اللّه‌وردی‌خان و فرزندش امام‌قلی‌خان در شیراز، فوت اکبر شاه پادشاه هند، جنگ گرجستان و کشته شدن قرچغای خان از جمله وقایع این دوران.

• از ۱۱۰۰ تا ۱۱۹۳ هجری: وفات علی خان اعتمادالدوله وزیر اعظم شاه سلیمان صفوی، پسند خان حاکم استراباد و شاه صفی، نصب ضریح در حرم کاظمین و تعمیر ضریح حرم امام حسین(ع) در کربلای معلی، تفویض حکومت هرات به صفی‌قلی‌خان و فتح اصفهان (و سرنگونی صفویان) به‌دست محمود افغان.

روش مؤلف

خاتون‌آبادی با مراجعه به منابع متعدد تلاش کرده تا سخن خود را در حدّ اعتبار بیان کند و به ذکر مآخذ به صورت رمزی پرداخته است. وی با توجه به همین رویه، به حوادثی دقت کرده که مورخان، وقایع را با ذکر دقیق ماه و سال قید کرده‌اند. از این رو به مروج الذهب توجه فراوان کرده، چون مسعودی تاریخ دقیق ماه و سال را آورده است. مؤلف بسیاری از وقایعی را که خود، شاهد آن بوده هم با ذکر ماه و سال قید کرده است.

نسخه‌ها و چاپ

چند نسخه از کتاب وقایع السنین و الاعوام گزارش شده است:

• نسخه کتابخانه مجلس شورای اسلامی که در صفحه اول، خط میرزا حسین نوری با مهر وی مضبوط و مشخص است. محدث نوری اصل آن را در اختیار داشته و در الفیض القدسی که به کتاب بحار الحاق کرده، از آن نام برده است.
• نسخه‌ای که در اختیار آیت‌الله مرعشی بوده و او با نسخه اصل مقابله و استنساخ کرده است.
• نسخه کتابخانه آیت‌الله مرعشی که به امر وی به وسیله عبدالله موسوی اشتهاردی در سال ۱۳۵۳ق از روی نسخه آن رونویس شده و در سال ۱۳۵۵ق زیر نظر آیت‌الله مرعشی مقابله شده است.

چاپ این اثر در سال ۱۳۵۲ش با تصحیح محمدباقر بهبودی و دو مقدمه آیت‌الله مرعشی و ابوالحسن شعرانی در کتابفروشی اسلامیه تهران منتشر شده است.

پانویس

منابع

• آقابزرگ تهرانی، الذریعه، بیروت، دار الاضواء.
• خاتون‌آبادی، عبدالحسین، وقایع السنین و الاعوام، تهران، کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۵۲ش.
• معرف: وحیدنیا، وقایع السنین خاتون‌آبادی، مجله وحید، تیر ۱۳۴۹ - شماره ۷۹.
• وقایع السنین و الاعوام، کتابخانه دیجیتال نور، تاریخ بازدید: ۱۲ بهمن ۱۳۹۹ش.
• وقا‌یع‌ السنین‌ و الاعوام‌، یا‌، گزارش‌ها‌ی سا‌لیا‌نه‌ از ابتدای خلقت‌ تا‌ سا‌ل‌ ۱۱۹۵ هجری، پایگاه اطلاع‌رسانی کتابخانه‌های ایران، تاریخ بازدید: ۲۸ مهر ۱۴۰۰ش.